Selektif Mutizm Sendromunun Çözümleri Nelerdir?

“Seçici konuşmazlık” olarak da bilinen selektif mutizm, çocukların belirli durumlarda konuşamamasıyla karakterize bir bozukluk olarak biliniyor. Peki, selektif mutizmin sebeplerini ve çözüm yollarını birlikte keşfetmeye ne dersiniz?

Konuşmanın, insan iletişiminde oldukça önemli ve büyük bir yeri bulunuyor. Ortalama bir birey, uyku saatleri dışında gününün yaklaşık yüzde 75’ini sözlü iletişim halinde geçiyor. Bu sürecin yüzde 45’ini dinleme alırken, yüzde 30’unu ise konuşma kaplıyor. Ancak bazı durumlarda kişi, konuşma becerisine sahip olmasına rağmen çeşitli sebeplerle konuşmayı bırakabiliyor. Selektif mutizm olarak adlandırılan bu durum, genellikle erken çocukluk döneminde ortaya çıkıyor.

Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı (DSM – 5)’nda bir anksiyete bozukluğu olarak tanımlanan selektif mutizm, ilk kez 19’uncu yüzyılda konuşulmaya başladı. Başta Alman Doktor Kussmaul tarafından “aphasia voluntaria”, yani “gönüllü konuşmama” olarak anılan bu durum, en son 1994 yılında Amerikan Psikiyatri Derneği tarafından selektif mutizm olarak adlandırıldı.

Selektif mutizmli çocuklar, kendi ev ortamında ailesiyle konuşma problemi yaşamazken, okul veya kalabalık bir topluluk gibi sosyal ortamlarda konuşamama sorunuyla karşılaşabiliyor. Bu konuşamama halinin şiddeti her çocukta değişiyor. Bazı çocuklar okulda tamamen sessizliğe gömülürken, bazıları yalnızca öğretmenlerine karşı konuşamıyor. Her toplumda görülme sıklığı değişse de kız çocuklarında erkek çocuklarına kıyasla yaklaşık iki kat daha fazla selektif mutizme rastlanıyor.

Çocukların Geç Konuşması Problem midir?

Dil gelişimi söz konusu olduğunda çocuklar, yaklaşık bir yaşında ilk anlamlı sözcüklerini çıkarmaya başlıyor. Bu süreç, çocukların 2-3 yaş dolaylarında konuşmaya başlamasıyla devam ediyor. Ancak bazı durumlarda konuşma becerisi olağan seyrinde ilerleyemeyebiliyor. Çocuğun beklenen düzeyde konuşamaması ya da konuşmanın normal dil gelişimi düzeyinden daha yavaş seyretmesi ise “gecikmiş konuşma” olarak tanımlanıyor. Peki, çocuklarda geç konuşma ne gibi sorunlara yol açabilir?

Çocukların geç konuşma problemi yaşaması, artikülasyon ve fonolojik bozuklukları da beraberinde getirerek konuşma becerilerinin olması gerekenden geri kalmasına yol açabiliyor. Buna bağlı olarak konuşma seslerinin ediniminde ve cümle kurma gibi becerilerde gecikmeler yaşanabiliyor. Konuşmanın anlaşılırlığını etkileyen bu durumun sonucunda, çocukların sosyal ve psikolojik olarak olumsuz etkilendikleri görülüyor. Aynı zamanda geç konuşma problemi bulunan çocuklarda okuma ve yazmayı öğrenmede de birtakım sorunlar ortaya çıkabiliyor.

Aileler çocukların dil gelişimini olumsuz etkileyen faktörlerden biri olan televizyon konusunda da dikkatli olmalı. Bilhassa 3 yaşın altında kalan çocuklar, dil gelişimlerini desteklemeyecek televizyon programlarına uzun süre maruz kalmamalı. Çünkü televizyon çocuğun çevresiyle kuracağı çok yönlü etkileşimi kısıtlayarak dili kullanma ve göz kontağı kurma gibi becerilerin gelişimini olumsuz etkileyebilir.

Çocuklarda Çekingenlik Konuşma Bozukluğuna Yol Açar mı?

Çocuklarda çekingenlik, seçici mutizm de denilen selektif mutizme neden olabilecek etkenler arasında gösteriliyor. Yapılan araştırmalar, selektif mutizm görülen çocukların kalıtımsal olarak kaygı hissetmeye daha yatkın olabileceğini ortaya koyuyor. Çocuğun içinde bulunduğu ortam da bu kaygı halini ve utangaç mizacı artırabiliyor. Elbette, her çekingen ya da utangaç çocuk mutizm yaşamıyor ya da çekingenlik tek başına mutizmin sebebi olarak işaret edilemiyor.

Seçici mutizme biyolojik olarak yaklaşıldığında, insan beyninde çok önemli bir görevi bulunan amigdala üzerine eğilmek gerekiyor. Kişiyi olası tehlikelere karşı uyaran ve ona yapması gerekenleri söyleyen amigdalanın, anksiyetesi olan bireylerde ortada sebep olmamasına rağmen tehlike sinyalleri gönderebildiği düşünülüyor. Selektif mutizm yaşayan çocukların ise sosyal ortamlara girdiklerinde amigdala bölgesinden tehlike uyarısı aldıkları ve kaygıyla başa çıkmanın bir yolu olarak sessizliğe geçiş yaptıkları ifade ediliyor.

Selektif Mutizm Problemine Neler Yol Açar?

Mutizmin altında yatan sebepler, günümüzde hala araştırılmaya ve tartışılmaya devam ediyor. Şimdiye dek ortaya konulan bulgulara göre, bu konuşma bozukluğuna yol açan nedenlerin nörolojik ve gelişimsel olabileceği gibi psikolojik ve iletişimsel sıkıntılardan da kaynaklanabileceği ifade ediliyor. Bununla birlikte, mutizme yol açan etmenleri “nörojenik mutizm” ve “selektif/psikojenik mutizm” olarak ikiye ayırarak incelemek de mümkün.

Nörojenik Mutizmin Sebepleri Nelerdir?

Nörojenik mutizmde konuşamama durumu beyinde oluşan bir hasardan kaynaklanıyor. Bu durumda mutizm beyindeki hasarın boyutuna göre kısa ya da uzun vadeli olabiliyor. Nörolojik mutizmin sebepleri arasında travmatik beyin hasarı, cerrahi operasyonlar, nöbet geçirmek, ilaç kullanımı ya da sinir sistemi rahatsızlıkları gibi durumlar gösteriliyor.

Selektif (Psikojenik) Mutizmin Sebepleri Nelerdir?

Selektif mutizmde, nörojenik mutizmin aksine beyin bölgesinde herhangi bir zarar bulunmuyor. Mutizmin bu türünden etkilenen çocukların, bazı psikolojik nedenlere bağlı olarak konuşmayı bıraktığı belirtiliyor. Bu haliyle çocuk bazı insanlarla ve ortamlarda konuşmakta herhangi bir sorun yaşamazken, anksiyetesini tetikleyen okul ve benzeri ortamlarda konuşmaya ket vurabiliyor.

Selektif mutizmin ortaya çıkmasında genetik yatkınlık, çekingen mizaç ve bunu perçinleyecek bir çevre olabileceğine dair tahminler ortaya konuyor. Ayrıca selektif mutizm, göçmen ailelerden gelen ve aile içerisinde kaygı düzeyi yüksek olan çocuklarda daha sık görülüyor. Bu nedenle çocuğa selektif mutizm tanısı konulurken çözüm için aile geçmişine de bakmak gerekiyor. Aynı zamanda bu konuşma probleminin nedenleri arasında stres, sosyal fobi, çözümlenememiş bir çatışmayı ifade etme şekli gibi sebepler de sayılabiliyor.

Selektif Mutizm Hangi Yollarla Çözülebilir?

Selektif mutizmin çözüm sürecinde öncelikle çocuğun davranışsal, bilişsel ve duygusal yeterliliklerini ölçen oldukça kapsamlı bir değerlendirme yapılması gerekiyor. Böylelikle altta yatan herhangi bir nörolojik ya da psikiyatrik sıkıntı olup olmadığı araştırılıyor. Elbette bu probleme sahip çocukların kendilerini ifade etmeleri mümkün olmayacağı için gerekli bilgiler aileler ve öğretmenlerden alınıyor.

Genellikle 3-4 yaşından önce ortaya çıkan selektif mutizmin, ailelerden ziyade çocuk okula başladığı zaman öğretmeni tarafından fark edildiği görülüyor. Ancak bazen durumun öğretmen tarafından fark edilmesi de zor olabiliyor. Yani selektif mutizme sahip olan bir çocuğun, tanı öncesinde uzun bir süre boyunca bu durumu yaşamış olabileceğini söylemek mümkün.

Selektif mutizmin çözümüne yönelik tüm süreç boyunca çocuğun ev, okul gibi sosyal ortamlardaki davranışlarının ve iletişim kurma şeklinin detaylı olarak incelenmesi gerekiyor. Peki, selektif mutizm tanısı konulmuş çocuklara destek olmak için ebeveynler ne yapmalı?

Öncelikle çocuğun aile içinde sevildiği ve kabul gördüğü hissettirilerek öz saygısının artması sağlanmalı.
Selektif mutizm tedavisi boyunca bütün aile üyeleri, akrabalar ve arkadaşlar iş birliği halinde olmalı.
Çocuğa kızma, acıma, utanç, suçlama gibi olumsuz duygular hissettirmemeye özen gösterilmeli ve çocukla empati kurulmalı.
Selektif mutizmli çocuklar için ebevenyleri tarafından dinlenmek özellikle önemli. Aynı zamanda çocuğun yerine konuşulmamasına da dikkat edilmeli.
Çocuğun konuşmaya yönelik gösterdiği çabaları takdir etmek de tüm sağaltım süreci içerisinde kritik bir öneme sahip. Bununla birlikte anne babalar, konuşması noktasında çocuk üzerinde baskı kurmamalı ve onu güvende hissettirmeli.
Selektif mutizmin çözüm süreci boyunca ailelerin bir uzmandan destek almaları ve bu konuşma bozukluğuyla ilgili bilgilenmeye açık olmaları ise şart!

*Bu sayfada yer alan bilgiler, doktorunuzun ya da bir sağlık hizmetleri uzmanının verdiği önerilerin yerine katiyen geçmemelidir. Çocuğunuzda selektif mutizm olduğuna dair şüpheleriniz varsa, selektif mutizme dair en doğru bilgiyi edinmek için mutlaka pediatri uzmanınıza danışmanız gerekmektedir.

Kaynaklar;