Çocuklara Sorumluluk Duygusu Nasıl Aşılanır?

Çocuğunuzun ileride kendinden emin, bağımsız ve ayakları yere sağlam basan bir yetişkin olmasını istediğinizi biliyoruz. Peki, siz bunun için ne yapmanız gerektiğini biliyor musunuz? Çocuklarınıza sorumluluk bilinci kazandırmanın yollarını keşfederek onları başarılı birer birey olarak hayata hazırlayabilirsiniz!

Çocukların büyüme süreci boyunca zaman yönetimi kavramıyla tanışmasında, öz disipline sahip olmasında ve empati gücünün gelişmesinde sorumluluk duygusu kilit nokta oluyor. Sorumluluk bilinci erken çocukluk ve çocukluk döneminde atılan sağlam temeller üzerine inşa ediliyor ve gelişiyor. Dolayısıyla bir ebeveyn olarak çocuğunuza evinizde sorumluluk kavramını öğretmek ve bu duyguyu onlara kazandırmak için bazı yöntemlerin peşinden gitmelisiniz.

Öyle ki, çocuğunuzun yaşam becerisine sahip olmasında ve hem kendisine hem de topluma yararlı bir yetişkin olarak hayatını idame ettirmesinde sorumluluk bilincine sahip olmasının payı büyük. Hadi o zaman, çocuğunuza sorumluluk duygusu verebilmeniz için ailece atmanız gereken adımları daha yakından inceleyelim!

Bir Çocuğun Sorumlulukları Nelerdir?

Erken çocukluk döneminde sorumluluk almaya hazır olan çocuklara yaşına, cinsiyetine, ilgisine ve gelişim düzeyine göre farklı yükümlülükler verilebilir. Nitekim bir çocuğun sorumlulukları aile yapısına ve ev içerisindeki düzene göre değişiklik gösterebiliyor. Bununla birlikte çocukların sorumluluklarını aşağıdaki gibi okul öncesi ve sonrası olarak ayırmak da mümkün:

Okul Öncesi Dönemdeki Çocuklarda Sorumluluk

Okul öncesi dönemde çocukların ev işlerinde size yardım etme konusunda küçük adımlar atmasını sağlayabilirsiniz. Günlük ev temizliği ya da toplanma sürecinde tüm aile bireyleriyle birlikte sorumluluk alabilen çocuklar, ev düzeninde yatağını yerleştirme, dolabını düzenleme ya da oyuncaklarını toplama gibi ufak görevleri üstlenebilir.

Okul Dönemindeki Çocuklarda Sorumluluk

Okul döneminde, bir çocuğun sorumluluklarına günlük ev rutinlerinin yanı sıra okulla ilgili görevler de ekleniyor. Okul düzenine uyum sağlaması bu noktada büyük bir sorumluluk olarak çocukların karşısına çıkarken, ev ödevlerini yapması ve okul çantasını hazırlaması gibi kişisel sorumluluklar da çocukların hayatlarına dahil ediliyor.

Çocuklara Ne Gibi Sorumluluklar Verilebilir?

Zaman içerisinde çocuklara öğretilip geliştirilebilen bir yetenek olan sorumluluk duygusu, günlük yaşamda bazı görevlerle kazandırılabiliyor. Çocukların sorumluluk almasını sağlamak için onları ev içerisindeki düzene dahil etmek gerekiyor. Ancak çocuğun bunu bir ödül ya da ceza olarak görmemesi çok önemli. Küçük kızınızı ya da oğlunuzu günlük rutinlerinize dahil ederek sorumluluk bilinci aşılamak için onlara şu basit görevleri verebilirsiniz:

Oyuncaklarını sepete atmak.
Çiçekleri sulamak.
Çöpleri kapıya bırakmak.
Ödevlerini yaptıktan sonra ders ekipmanlarını düzenlemek.
Uyandıktan sonra yatağını toplamak ve pijamalarını dolaba koymak.
Uyumadan önce okul çantasını hazırlamak.
Yemekten sonra tabağını kaldırmak.
Küçük parçalardan oluşan çamaşırları katlamak.
Kolay tariflerde karıştırma veya çırpma gibi işlemleri yardım etmek.

“Aile sistemi içinde temel birim olan anne ve baba, davranış ve sözleriyle sorumluluk duygusunu ifade ederler. Aile içinde yalnız anne ve baba değil herkes sorumluluk duygusunu paylaşmak durumundadır.” -Doğan Cüceloğlu

Çocuklarda Sorumluluk Bilinci Nasıl Geliştirilir?

Çocuklara sorumluluk duygusu kazandırmak zorlu bir süreci de beraberinde getirebiliyor. Sorumluluk almaktan kaçınan çocuklara özellikle ev içerisinde çeşitli görevler vermek, çocuğun kafasında ceza ya da bedel ödetme durumu olarak algılanabiliyor. Dolayısıyla minik kızınıza ya da oğlunuza sorumluluk verirken aslında bunu bir görevden ziyade günlük yaşamın gerektirdiği bir rutinmiş gibi görmesini sağlamak gerekiyor.

Çocuklarda sorumluluk duygusunu geliştirmek için öncelikle yardım etme bilinci oluşturulmalı. Yardım etmeye istekli olan ve bundan keyif alan çocuklar, sorumluluk alma konusunda da çok daha aktif oluyor. Bunun için ev işlerinizi yaparken çocuğunuzdan küçük yardımlar isteyebilirsiniz. Sofra hazırlarken “Benim için bardakları ve tabakları masaya koyabilir misin?” ya da çamaşır katlarken “Çoraplarını çekmeceye koyarsan benim işimi kolaylaştırmış olursun.” gibi cümlelerle çocuğunuzdan yardım isteyebilir ve bu sayede sorumluluk bilincini kazanmasını destek olabilirsiniz.

Çocuklara Sorumluluk Kazandırmada BHTG Yaklaşımı Nedir?

Çocuklarda sorumluluk bilincinin gelişmesine yönelik yapılan araştırmalar, ebeveynlerin “bilgilendirme – hatırlatma – takip – geri bildirim,” temel öğelerini uygulaması gerektiğinin altını çiziyor. Çocuğunuza ilk olarak davranışında istediğiniz değişikliğe dair bilgilendirme yapmalı, ardından vereceğiniz görevi yerine getirip getirmediğini takip etmelisiniz. Bu süreçte ise motive edici ve destekleyici şekilde geri bildirimler vererek sonuca ulaşmayı kolaylaştırmalısınız. Çocuğunuz sorumluluklarına karşı duyarsız kalıyorsa hatırlatma aşamasına girmelisiniz.

Sorumluluk Bilinci Kaç Yaşında Başlar?

0-6 yaşı kapsayan erken çocukluk döneminde, pek çok çocuk sorumluluk almaya ve yaşına uygun görevleri yerine getirmeye yatkın oluyor. Bu konuda yapılan araştırmalar ve ele alınan içerikler, çocuklara erken yaşta ev işleri vermenin kalıcı bir ustalık, sorumluluk ve kendine güven duygusu oluşturmalarına yardımcı olduğunu gösteriyor.

Ancak tabii ki burada ebeveynlere büyük görev düşüyor. Anne ve baba olarak kendi sorumluluklarınızın farkında olmanız, ev düzeni içerisinde kurallara ve rutinlere uyum sağlıyor olmanız ve tüm bu süreçte çocuğunuza rol modeli olmanız çok önemli. Öyle ki siz kendi içinizde sorumluluklarınızı yerine getiremiyorsanız, çocuğunuzun bu bilinci kazanmasını beklemeniz çok doğru olmayacaktır.

Psikolog Tuncel Altınköprü çocuklarda sorumluluğu şu sözleri tanımlıyor: “Çocuğun doğduğu andan itibaren başlayan, çocuğun ilk izlenimleri ile gelişen, kişinin kendini başkalarıyla paylaşması ve kendinden bazı ödünler vermesidir.”

Bununla birlikte ilk yaşlardan itibaren çocuğunuzun alışkanlıklarını gözlemlemeniz, yeteneklerini ve ilgi alanlarını analiz etmeniz ve keyif aldığı alanların neler olduğunu bilmeniz, evinizin küçük bireyine sorumluluk duygusu aşılamak için son derece etkili oluyor. Örneğin, çocuğunuz 3 yaşındayken mutfağa gelip size yardım etmek istediğinde onu geri çevirmek yerine ilgisinin mutfakta olduğunu fark edebilir ve çocuğunuza mutfak içerisinde yapabileceği küçük görevler vererek sorumluluk almasını sağlayabilirsiniz.

Çocuklara Sorumluluk Kazandırmak için Yapılması Gerekenler

Daha önce de belirttiğimiz gibi küçük çocuklara sorumluluk bilincini aşılarken ilgi alanlarına, yaşına ve becerilerine uygun olacak yolların sunulması çok daha verimli ve bilinçli bir sonucun oluşmasını sağlıyor. Paratic adlı sitede yayınlanan Çocuklara Sorumluluk Kazandırmak için Yapılması Gerekenler içeriğinde çocuğunuza sorumluluk duygusu aşılamak için yapılması önerilenler şu şekilde:

Çocuğunuzu tanıdığınızdan emin olun.
Sorumlulukları konusunda ona önderlik edin ve yol gösterin.
Çocuğunuza görevlerini seçme şansı verin, ona bu konuda özgür bir alan bırakın.
Çocuğunuzu motive edecek görevleri keşfedin.
Görevlerini kendi yöntemleriyle tamamlamasına izin verin.
Kızınızın ya da oğlunuzun boyundan büyük ve cesaretini kıracak görevlerden kaçının.
Çocuğunuz görevini yerine getirme konusunda başarısız olduysa bununla yüzleşmesine engel olmayın.
Çocuğunuz verdiğiniz görevleri yaparken sabırlı ve destekleyici olun.
İşlerini tamamladığında başarısını kutlayın ve çocuğunuzu övün.

Ergenlikte Sorumluluk Nasıl Kazandırılır?

Ergenlik dönemiyle birlikte yetişkin olmaya adım atan bireylerde çocuksu davranışların yerini daha fevri tutum ve davranışlar alıyor. Bununla birlikte ergenlikteki çocuklar biraz daha asi, özgürlüğüne düşkün ve sorumluluk almaktan kaçınma halinde olabiliyor. Hal böyle olunca ergenlikteki çocuğunuza sorumluluk vermek bazen daha zorlayıcı olabilir.

Ergenlik döneminde olan çocuğunuza sorumluluk kazandırmak için anlayışlı ve sabırlı olmanız bir hayli önemli. Sorumluluk alma konusunda isteksiz olan çocuğunuza kurallara uyması gerektiğini en sakin şekilde anlatmalı, bu konuda onunla empati yaptığınızı göstermelisiniz. İşte, ergenlikteki çocuğunuzun sorumluluk kazanması için birkaç yöntem:

Odasını onun sorumluluğuna bırakın: Odasını yerleştirmek ve temizlemek çocuğunuzun görevi olsun.
Düzenli işler verin: Faturaları ödemek, bahçe temizliği yapmak ya da evcil hayvanı gezdirmek rutin görevleri olabilir.
Harçlık konusunda kesin olun: Haftalık harçlık dışında para vermekten kaçınarak para yönetimini öğrenmesi için zaman verin.

Çocuğunuzun davranışlarını olumlu yönde geliştirmek için Çocuklara Disiplin Eğitimi Nasıl Verilir? adlı içeriğimize de göz atmayı unutmayın!

*Bu sayfada yer alan bilgiler, öneri ve uyarı mahiyetinde olmayıp yalnızca bilgilendirme amacıyla paylaşılmıştır. Çocuğa sorumluluk kazandırma hakkında en doğru bilgi için pediatri uzmanına danışmanız gerekmektedir.

Kaynaklar;