Çocuklarda Dikkat Eksikliğinin Nedenleri

Çocuğunuz ödevin tam ortasında hayal kurmaya başlıyor, sorumluluklarını yerine getirmesi gerekirken dikkati kolayca dağılıyor veya kıpırdamadan duramıyorsa dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ile mücadele ediyor olabilir. Gelin, miniklerin hayatını hem kısa hem de uzun vadede etkileyen dikkat dağınıklığı belirtilerine daha yakından bakalım!

Çocukların zaman zaman ödevlerini unutmaları, yetişkinleri dinlemekte güçlük çekmeleri ya da yemek masasında otururken kıpırdamadan duramamaları gayet doğal. Ancak tüm bu hareketler aynı zamanda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun da belirtisi olarak kabul ediliyor. Çocuğunuzda dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) sorunu olduğundan şüpheleniyorsanız ilk fırsatta alanında uzman bir doktora danışmanız gerekiyor. Öncesinde gelin, çocuklarda dikkat dağınıklığı ve hiperaktif çocuk belirtilerine yönelik genel bir ön keşfe çıkalım!

Dikkat Eksikliği Nedir?

Dikkat eksikliği çocukluk çağında ortaya çıkan bir nörogelişimsel bozukluk türü olarak tanımlanıyor. T.C. Sağlık Bakanlığı İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesinin yayınladığı Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu isimli çalışmaya göre, DEHB belirtileri çocukluk döneminde başlayıp erişkinlik çağına kadar devam edebiliyor. Buna göre dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri çocuğun okul ve evdeki sosyal hayatını, akademik başarısını ve akran ilişkilerini olumsuz yönde etkileyebiliyor.

DEHB belirtileri genellikle okul çağındaki çocukların öğretmenleri tarafından fark ediliyor.

Çocuklarda Dikkat Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Detaylara dikkat etmeme
Aynı hataları tekrarlama
Dikkati korumada sıkıntı yaşama
Anlatılanları dinleyememe
Verilen komutları izlemekte güçlük çekme
Yoğun düşünme gerektiren işlerden kaçma
Eşyaları sık sık kaybetme
Günlük işleri unutma

T.C. Sağlık Bakanlığı Erzurum İl Sağlık Müdürlüğünün yayınladığı Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu isimli çalışmaya göre dikkat eksikliği problemi yaşayan çocuklarda yukarıda sıralanan belli başlı belirtiler görülüyor. T.C. Sağlık Bakanlığı İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesinin yayınladığı Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu isimli çalışmaya göre ise DEHB tanısını koyabilmek için özel bir test bulunmuyor. Bu tanı, çocuk psikiyatri doktorunun çocuğu klinikte değerlendirmesi, aileyle ayrıntılı bir görüşme yapması ve öğretmenlerinden bilgi edinmesiyle konuluyor.

Sağlıklı yaşam platformu Healthline’da yayınlanan Signs and Symptoms of ADHD in Toddlers isimli makaleye göre, ruh sağlığı uzmanları 4 yaşın altındaki çocuklara DEHB tanısı koymuyor. Okul çağındaki çocuklarda DEHB ile ilişkili olabilecek davranışlar küçük çocuklarda motor gelişimi ve tipik bebek hareketlerinin bir parçası olarak kabul ediliyor. Aileler genellikle artık yürüyebilen ve rahat rahat hareket edebilen 2 yaşındaki bebeklerde hiperaktivite belirtileri olduğundan şüphelenebiliyor. Ancak doktorlara göre bu hareketlilik normal kabul ediliyor.

Çocuklarda Dikkat Eksikliği Nedenleri Nelerdir?

Genetik yatkınlık
Erken ve zor doğum travması
Çoğul gebelik
Kafa travması
Enfeksiyon
Gebelikte sigara, alkol ve uyuşturucu madde kullanımı
Psikososyal etkenler

T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğünün hazırladığı Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Bireyler isimli kitapçığa göre, nörogelişimsel bir bozukluk olan DEHB, genetik yatkınlığa bağlı olarak çeşitli çevresel etkenlerle birlikte ortaya çıkıyor. Yapılan araştırmalara göre dopamin sistemiyle ilişkili DRD4 (D4) ve DAT1 genlerinde meydana gelen bozukluk dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna yol açıyor.

Bu kitapçıkta yer alan bilgilere göre anne ve babası DEHB’li olan çocukların DEHB olma riski yüzde 60 olarak kabul ediliyor. Ülkemizde yapılan geniş örneklemli bir çalışmanın sonuç raporunda ise DEHB yaygınlığının yüzde 12 olduğu paylaşılıyor. DEHB’nin temel nedeni kalıtımsal olsa bile, olumsuz çevresel etkenler de DEHB riskine neden olabiliyor. Özetle; yukarıda sıraladığımız erken ve zor doğum, çoğul gebelik, kafa travması, enfeksiyon vb. nedenler çocuklarda dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu riskini artırıyor.

Duygusal yoksunluk, zorlayıcı olaylar, anne-baba ve çocuk ilişkileri ile aile işleyişindeki bozukluklar, ailede ruhsal hastalık öyküsü olması gibi psikososyal nedenler direkt olarak DEHB’ye sebep olmasa da DEHB’yi hazırlayıcı ve ortaya çıkışını kolaylaştırıcı faktörler olarak kabul ediliyor.

Dikkat Eksikliğinin Türleri Nelerdir?

T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğünün hazırladığı Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Bireyler isimli kitapçığa göre, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun üç farklı türü bulunuyor. Çocuklara DEHB tanısı konulabilmesi için belirtilerin tamamının görülmesi gerekmiyor. Söz konusu belirtilerin sayısı ve sıklığı daha önemli kabul ediliyor. DEHB türleri şu şekilde sıralanıyor:

Birleşik Tip DEHB

Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri aynı oranda görülüyor. Bu varyant, en sık rastlanılan DEHB alt tiplerinden biri olarak ifade ediliyor.

Dikkat Eksikliğinin Ön Planda Olduğu DEHB

DEHB’nin bu türünde dikkat eksikliği belirtileri hiperaktivite ve dürtüsellik belirtilerine kıyasla daha sık görülüyor. Dikkat eksikliğinin ön planda olduğu DEHB’nin, bileşik tip DEHB’den sonra en sık görülen DEHB tipi olduğu biliniyor. Dikkat eksikliğinin ağır bastığı bu DEHB tipinde çocukların ders başarıları genellikle düşük ve kapasitelerinin altında oluyor. Ancak bu başarısızlıkları öğretmenler ve aileler tarafından tembellikle karıştırılabiliyor. Bu nedenle dikkat eksikliği sorunu yaşayan çocuklar tedaviye daha geç getiriliyor ve tedaviden olumlu sonuç alma olasılığı azalıyor.

Hiperaktivite ve Dürtüselliğin Ön Planda Olduğu DEHB

Hiperaktivite ve dürtüselliğin ön planda olduğu DEHB’de, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri dikkat eksikliği belirtilerine göre daha yoğun olarak gözleniyor. Akademik sorunlardan ziyade uyum ve davranış sorunları da ortaya çıkıyor. Hiperaktivite ve dürtüselliğin ön planda olduğu DEHB’nin en nadir görülen DEHB tiplerinden biri olduğu paylaşılıyor.

Dikkat Eksikliği Tespit Edilen Çocuklara Nasıl Yaklaşılmalıdır?

Ebeveynlerin öncelikle, dikkat eksikliğinin diyabet ya da kalp rahatsızlığı gibi “tıbbi bir sorun” olduğunu kabul etmesi gerekiyor. Çocuğa dikkat eksikliği nedeniyle kızmadan önce bu rahatsızlığın çocuğun suçu olmadığını ve çocuğun tek başına bu sorunu çözemeyeceğini sık sık hatırlamak büyük önem taşıyor. Yani özetle, DEHB’li çocuğa sahip ailelerin sabırlı ve anlayışlı bir tutum sergilemesi gerekiyor.

T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğünün hazırladığı Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Bireyler isimli kitapçığa göre, çocuğun elinde olmadan gelişen dikkat eksikliği, ailenin bu sorunu fark etmemesi veya fark etse de tedaviye başlamaması nedeniyle uzun vadede çocukta öz güven sorunun oluşmasına yol açıyor. DEHB tanısı konulan çocukların ailelerinin, çocuğun öz güvenini zedelemeden çocuğa yardımcı olmak ve tüm ailenin yaşam kalitesini artırmak için psikolojik destek almaları öneriliyor.

Dikkat Eksikliğinin Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Dikkat eksikliği tanısı konulduktan sonra çocuğun yaşamının olumsuz etkilenmemesi için en kısa sürede tedaviye başlanması önemli. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğünün hazırladığı kitapçığa göre, dikkat ve otokontrol merkezinin iyi çalışmamasına bağlı gelişen bir bozukluk olan DEHB, öncelikli olarak doktor gözetiminde ilaçla tedavi edilebiliyor.

Dikkat Eksikliğinde İlaç Tedavisi

Beyinde her türlü bilgi aktarımı nöronlar arasındaki “nörotransmitter” adı verilen taşıyıcı maddeler aracılığıyla oluyor. İlaç tedavisi, bu taşıyıcı maddelere dopamin ve noradrenalin üzerinden etki ediyor. Bu sayede ilaç kullanımı dikkat eksikliği yaşayan çocuklarda davranışlarını kontrol etme becerisini geliştirmeye ve dikkat süresini artırmaya yardımcı oluyor.

İlaç tedavisinden elde edilecek sonuçlar çocuğun yaşına, zeka düzeyine ve ailenin tedaviye uyumuna göre değişiklik gösteriyor. DEHB tedavisinde ilaç kullanılıp kullanılmayacağına, hangi ilacın kullanılacağına, ilaç tedavisinin ne kadar süreceğine ve ne zaman sonlanacağına ise çocuğun durumuna bağlı olarak çocuk psikiyatristi karar veriyor.

Dikkat Eksikliği için Düzenli Spor Aktivitesi

T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğünün kaynağına göre, ilaca başlanacak seviyede dikkat eksikliği olmayan çocuklar için düzenli spor öneriliyor. Spor, çocukların odaklanma sürelerini artırmaya yardımcı olurken takım olarak çalışmayı öğrenmelerini de sağlıyor.

Çocuğunuzda dikkat eksikliği belirtileri görüyorsanız akademik, sosyal ve duygusal hayatının zedelenmemesi için en kısa süre içinde çocuğu bir psikiyatr kontrolüne götürmelisiniz. Çocuğunuzun gelişimine dair merak ettiğiniz diğer önemli konu başlıkları için Çocuk kategorimizdeki içeriklere göz atabilirsiniz.

*Bu sayfada yer alan açıklamalar, sağlık tavsiyesi ve uyarı niteliği taşımamakta olup sadece bilgi edinimi amaçlıdır. Çocuğunuzda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna yönelik endişeleriniz varsa mutlaka doktorunuza ve çocuk psikiyatrına danışmalısınız.

Kaynaklar;